De Rode Steen in Hoorn
Frans J.P.M. Kwaad
Bezoek ook: Hoorns Biografisch Woordenboek (nieuw)
Groei, bloei,
verval
en herstel van Hoorn
De oudste bewoningssporen van Hoorn
zijn tot dusverre aangetroffen op vier meter diepte onder het plaveisel
van de Rode Steen. Ze dateren uit het begin van de 13e eeuw. Vanaf die
tijd is Hoorn geleidelijk uitgegroeid tot een inwonertal van 15
à
16.000 in de zeventiende eeuw. In 1649 bereikte Hoorn met de laatste
havenuitbreiding
zijn grootste omvang. Kort daarna begon een lange periode van
economische
achteruitgang en verval. In 1688 werd voorgesteld om de Oosterhaven te
verkleinen wegens de afgenomen behoefte aan havenruimte. Al omstreeks
1720
werd het verval van handel en scheepvaart door de tijdgenoten als
definitief
beschouwd. In de 18e eeuw was de VOC nog de enige kurk waarop Hoorn
dreef.
Volgens Lesger (1990) moeten omstreeks het midden van de 18e eeuw de
havens
van Hoorn een desolate indruk hebben gemaakt. Na 1744 woonde er geen
enkele
grote koopman meer in de stad vlg. Bonke en Bossaers. In 1795 was het
inwonertal
volgens de eerste officiële volkstelling afgenomen tot 9.551. Deze
demografische ontwikkeling heeft met zich meegebracht, dat er in de 17e
eeuw relatief veel, in de 18e eeuw minder en in de 19e eeuw nog minder
is gebouwd in Hoorn. In feite zijn er in de periode 1650-1850 veel meer
huizen afgebroken dan bijgekomen. Tussen 1795 en 1814 werden 1600
huizen
en pakhuizen gesloopt. In 1830 waren hele straten ontvolkt. Er zijn
daardoor
grote gaten gevallen in de bebouwing van de stad binnen de wallen.
De
Rode
Steen
in
Hoorn
In 1872 vatte een Engelse reiziger zijn indrukken als volgt samen: "Hoorn is als een oude vrouw, welker vermagerde ledematen nog met veel te wijd geworden kleren zijn omhangen, Enkhuizen lijkt een uitgestrekt kerkhof en Medemblik een graf." (Brouwer, 1938). Een betrouwbaar kaartbeeld van de afbraak tussen 1650 en 1850 hebben we niet. We kennen geen plattegronden van de stad tussen die van Blaeu uit 1630 en die van Doesjan uit 1794, waarop de achteruitgang van het huizenaantal valt af te lezen. De kaart van Tirion uit 1743 geeft geen gedetailleerde informatie over de bebouwing. Op de kaart van Doesjan uit 1794 is te zien, dat er belangrijke gaten zijn gevallen op het Baadland, de Binnenluiendijk, de Italiaanse Zeedijk, de Vesten en tussen Gouw en Ramen. Volgens Saaltink (1980) geeft de kaart van Doesjan waarschijnlijk echter een te rooskleurig beeld van de bebouwing in 1794. De eerste kadastrale kaart van Hoorn door Van Diggelen (copie Van der Horst) uit 1823 toont duidelijk het resultaat van de achteruitgang van de stad en de afbraak tot 1823. Dit was wel het dieptepunt. De meeste bebouwing is verdwenen in het havenkwartier. Het centrale deel van de stad schijnt wat minder geleden te hebben, hoewel er in1823 geen straat was zonder een aantal gaten in de bebouwing (Saaltink, 1980). Rond ca. 1850 begon een langzaam herstel. Pas rond 1950 zette een periode van veel snellere groei en ontwikkeling in. Dit alles is mensenwerk geweest.
Tijdlijn
van
Hoorn
(Bron:
Hoorn
en de Zee, Hoornse Historische Reeks - Deel 4, 2002)
Van Zoonen (2004) geeft het volgende
overzicht van de ontwikkeling van het aantal inwoners van Hoorn:
1400 3.500
1470 7.000
1520 5.000
1630 14.000
1730 12.000
1795 9.500
1810 8.200
1830 7.500
1840 8.700
1850 9.100
1860 9.400
1870 9.600
1880 10.300
1890 11.100
1900 10.800
1910 11.000
1920 11.500
1930 12.000
1940 13.000
1950 14.700
2000 64.600
Deze website geeft biografische
informatie
over personen die een meer of minder belangrijke rol hebben gespeeld in
de geschiedenis van Hoorn. Te denken valt aan:
- Hoge en lage adel
- Bestuurders, bewindhebbers, regenten,
politici en ambtsdragers
- Rechters, advocaten, notarissen,
artsen,
architecten en onderwijzers
- Kerk en geestelijkheid
- Leden van de krijgsmacht
- Kunstenaars en wetenschappers
- Reders, ontdekkingsreizigers en
zeelieden
- Kooplieden en andere beoefenaars van
nijverheid, handel, vervoer en verkeer
- Ambachtslieden, vissers, neringdoenden
en winkeliers
- Werkvolk, bedienden en huispersoneel
Velius heeft in zijn Kroniek van
Hoorn
uit 1648 een "Lijst van Magistraten" opgenomen. Deze lange lijst van
burgemeesters,
schouten, schepenen en vroedschappen uit de jaren 1453 tot 1648 staat
afgedrukt
op pp. 825-859 in Deel 2 van de hertaling
van de Kroniek van Hoorn uit 2007. Velius heeft ook biografische
schetsen
opgenomen van een aantal geleerde burgers van Hoorn (pp. 786-823 van de
hertaling van de Kroniek van Hoorn). Het zijn de volgende personen:
Jacobus Ceratinus (15e
eeuw)
Petrus Junius (overleden
1537)
Hadrianus Junius (1511-1574)
Jacobus Dunius
(overleden
1572)
Petrus Hogerbetius
(1542-1599)
Cornelius Vigius (1568-1602)
Albertus Verlanius
(1577-1606)
Nicolaus Bulius (1550-1615)
Rombout Hogerbeets
(1561-1625)
Cornelis Taemssz (1567-1600)
Cornelius Cortius
(1536-1578)
Jan Pietersz. Koen
(1587-1629)
Van der Knaap en Veerkamp bespreken
in hun boek "Uit de schemer van Hoorn's verleden" (1996, pp. 231-233)
ook
kort een aantal Hoornse geleerden en kunstenaars uit de 15e-17e eeuw.
Heeren Zeventien van de Vereenigde
Oost-Indische
Compagnie
Links
Algemene biografische
links Nederland
NieuwBiografisch
portaal van Nederland
Biografisch
woordenboek van Nederland
Westfries
Biografisch
Woordenboek
Westfriese
families
De
opstand tegen Spanje (De tachtigjarige oorlog) 1568-1648
Republiek
der
Zeven
Verenigde
Nederlanden
1588-1795
Regenten
Vroedschap
Verkiezing
(te boon gaan)
VOC
VOC
opvarenden
VOC
archieven
Jan Pietersz Coen 1587-1629
Biografische links
Hoorn
Vereniging
Oud
Hoorn
De
ontwikkeling van de stedelijke jurisdictie van Hoorn tot 1436
Hoorn's
stadsbestuur in vroeger eeuwen
Diederik
van Sonoy 1529-1597
Bossu:
slag op de Zuiderzee 1573
Vlootvoogden
van
de
Admiraliteit
van
het
Noorderkwartier
1589-1795
VOC
archief
kamer
Hoorn
VOC
bewindhebbers kamer Hoorn
Het
patriottisme in Hoorn 1786-1787
Twee
eeuwen stadsbestuurders van Hoorn 1795-2002
Hoorn
in
1851
De
top van de sociale hiërarchie in Hoorn, 1850-1862
Lijst
van
burgemeesters
van
Hoorn
Rectoren
van
de
latijnse
school
Rechtbank
van 1e aanleg Hoorn
Familieportretten
der
Alewijns
Archief
familie
van
Foreest
(Archief
Alkmaar,
laden
duurt
lang)
Bekende
inwoners
van
Hoorn
Schrijvers
geboren in Hoorn
Willem
IJsbrandtz
Bontekoe
1587-1657
Hieronder twee plattegronden van
Hoorn
met de wijkindeling in de periode 1850-1900. Deze overzichten kunnen
nuttig
zijn bij het terugvinden van adressen in Hoorn uit die tijd. Zie ook
het
interessante artikel van Teeling
over de wijkindeling en huisnummering in West-Friesland in de 19e eeuw.
Plattegrond
van
Hoorn
met
de
wijkindeling
in
1852-1889.
Klik
hier
voor groot formaat. (Bron: Westfries Archief)
Plattegrond
van
Hoorn
met
de
wijkindeling
in
1889-1897.
Klik
hier
voor groot formaat. (Bron: Westfries Archief)
Biografische links
naar
spraakmakende inwoners van Hoorn
Junius
(1511-1575)
Junius
2
Junius
Batavia
Liorne
(16e eeuw)
Jan
Haring (16e eeuw)
Velius
(1572-1630)
Willem
Corneliszoon
Schouten
(1580-1625)
Jacob
Le Maire (1585-1616)
Jacob
Le
Maire
2
Willem
Ysbrandtsz Bontekoe (1587-1657)
Jan
Pieterszoon Coen (1587-1629) 1
Jan
Pieterszoon Coen 2
Jan
Pieterszoon Coen 3
Jan
Pieterszoon Coen 4
Familie
van Foreest (1250-heden) 1
Familie
van Foreest 2
Agatha
van
Foreest
(1733-1801)
Agatha
van Foreest 2
P.
van Akerlaken (1792-1862)
Abbing
(1800-1872)
P.
Opperdoes Alewijn (1800-1875)
D.
van
Akerlaken
(1815-1882)
Baron
van Dedem (1839-1895)
A.C.
Bleijs (1842-1912)
A.C.
Bleijs 2
Jacob Posch
(1851-1929)
Johan
Messchaert
(1857-1922)
J.C.
Kerkmeijer (1875-1956)
J.C.
Kerkmeijer 2
J.C.
Kerkmeijer
3
J.C.
Kerkmeijer
4
Gerard
Boedijn
(1893-1972)
Henk
Zantkuijl
(1926-heden)
1
Henk
Zantkuijl
2
Henk
Zantkuijl
3
Agatha
van
Foreest
1733-1801
Optekeningen
over
de
burgers
van Hoorn in archiefstukken
Als u uit de eerste hand eens
iets wilt lezen over de wederwaardigheden
en belevenissen van gewone burgers van Hoorn in vroeger eeuwen, dan
kunt u daarvoor terecht bij het Westfries Archief in Hoorn.
Om u een
indruk te geven van de soort teksten die u daar kunt vinden, volgen
hier zgn. transcripties van een aantal stukken uit het Oud Notarieel en
Oud Rechterlijk Archief van Hoorn. U kunt ze hieronder aanklikken:
In verband met deze
archiefstukken is het nuttig en interessant om de publicatie te lezen
van H. Gaus over mentaliteitsgeschiedenis
d.i. de studie van het dagelijks leven en de tijdgeest in vroeger tijd,
en die van W. Heersink over de gevoeligheid voor belediging in de 17e
eeuw in dorpsgemeenschappen in Noord-Holland, als een aspect van
plattelandsgeschiedenis. Men was in deze kleine gemeenschappen veel
meer dan tegenwoordig op elkaar betrokken en op elkaar aangewezen.
Vandaar de noodzaak van een mechanisme om spanningen, voortvloeiend uit
conflicten, op te kunnen heffen. Daarvoor ging men naar de notaris.
Voorbeelden van dergelijke spanningen komen voor in de bovenstaande
teksten nrs. 03, 04, 08, 09, 10 en 12.
Helmut Gaus (1975) - Verwachtingen en problemen van de mentaliteitsgeschiedenis.
Begin van een archiefstuk over
Meijndert Ossekoot die op 13 Juli 1703 dood is gevonden in de Pieter de
Poepsteeg in Hoorn (zie transcriptie nr. 13 hierboven).
Een transcriptie is een conversie of
weergave, letter voor letter en woord voor woord, van
een archiefstuk (zoals de hier afgebeelde handgeschreven tekst) in een
beter leesbare vorm. Het is dus geen vertaling of
hertaling van een oude tekst in hedendaags Nederlands. Dat zou een
volgende stap (kunnen) zijn. Wel is het gebruikelijk om de betekenis
van in onbruik geraakte woorden te vermelden, zoals in de genoemde
transcripties is gedaan.
De site wordt nog verder
uitgebreid.
Aanvullingen zijn van harte welkom.
Biografische informatie wordt onder
meer gezocht van:
Architecten:
J. van Reijendam
H.J. Cramer
S.W. Langius
Jakob Faber
G.J. Hennink
