De bodem van West-Friesland

 Frans J.P.M. Kwaad


 Naar:  Het ontstaan van West-Friesland
 


Bodemkaart west-Friesland

Bodemkaart van West-Friesland en aangrenzende delen van Noord-Holland (Uit: Pons, L.J., 1974. De Bodem van Noordholland. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen, 193 pp. + losse kaart).
Eenvoudige legenda
:
- donker- en lichtgeel = zand
- groen en blauw = zeeklei
- rose en paars = veen

Het gehele hier getoonde gebied was rond het jaar 1000 na Chr. bedekt met een enkele meters dikke veenlaag, met uitzondering van de duinen langs de Noordzee ( de donkergele strook). Door de ontginning vanaf het jaar 1000 is veel van het veen verdwenen. Een flinke rest van het veen, wel veel dunner dan de oorspronkelijke veenlaag, is nog aanwezig in het veenweidgebied van Midden-Noordholland, o.a. rondom de Beemster. Ook West-Friesland was in het jaar 1000 bedekt met veen. Daar is vrijwel niets van overgebleven. Alleen onder oude gebouwen en dijken wordt nog wel eens veen aangetroffen in West-Friesland. Fraaie voorbeelden daarvan waren te zien bij enkele doorgravingen van de Westfriese Zeedijk tussen Enkhuizen en Hoorn in 2010. Zie de onderstaande foto's van de doorgraving van de dijk nabij Venhuizen.

Westfriese Zeedijk veenlaag

Doorgraving van de Westfriese Zeedijk nabij Venhuizen in 2010 (Foto F. Kwaad). De doorgraving was mogelijk in het kader van de versterking van het gedeelte van de Markermeerdijk tussen Hoorn en Enkhuizen.


Westfriese Zeedijk veenlaag

Bruin gekleurd veenlaagje onder de Westfriese Zeedijk tussen Hoorn en Enkhuizen nabij Venhuizen. Dit veenlaagje is een restant van het metersdikke veenpakket dat heel West-Friesland bedekte aan het begin van de ontginning rond het jaar 1000 na Chr. Het is niet bekend, hoe dik het veen precies is geweest, maar wel zo dik dat oppervlak ervan ruim boven zeeniveau lag. Het is evenmin bekend, wanneer het laatste veen is verdwenen van de Westfriese akkers. Vermoedelijk was dat in de 15e eeuw (Foto F. Kwaad).
   


Vereenvoudigde bodemkaart van West-Friesland, waarop het verloop van de met zand opgevulde hoofdinbraakgeulen van de Westfriese Afzettingen II uit ca. 1200 vóór Chr. goed te zien is (legendaeenheid 2 op de kaart). Kaart uit T. Edelman, 1958. 

 


Hoogtekaart van midden en oostelijk West-Friesland, waarop het verloop van de met zand opgevulde kreekruggen goed is te zien (Bron).
 
 


Deel van een noord-zuid verlopende dwarsdoorsnede tot een diepte van -24 m NAP door Noord-Holland vlg. Pons en Wiggers, 1959. Volledige doorsnede hieronder.
 


Noord-zuid verlopende dwarsdoorsnede door Noord-Holland van Wieringen tot Muiderberg tot een diepte van -24 m NAP vlg. Pons en Wiggers, 1959.
 

Legenda van de bovenstaande profielen.

De benamingen Beemsterafzettingen, Wieringermeerafzettingen, Westfriese Afzettingen etc. worden thans niet meer gebruikt. Ze zijn in 1960 vervangen door een ander stelsel van namen: Calais Afzettingen I t/m IV, Duinkerke Afzettingen 0 t/m III etc. (Lit.: B. P. Hageman - De profieltype-legenda van de nieuwe geologische kaart voor het zeeklei- en rivierkleigebied. Tijdschrift KNAG, 1963, pp. 217-229). Voor West-Friesland is ook de naam Hauwert Complex (Laag A, B, C, D) gebruikt.

Deze benamingen zijn in 2000 op hun beurt weer vervangen door andere namen (zie: Nomenclator Ondiep van het DINO-loket). De Formatie van Naaldwijk is in de plaats gekomen van: de Afzettingen van Calais, de Afzettingen van Duinkerke, de Strandafzettingen, de Jonge Duin Afzettingen en de Oude Duin Afzettingen uit de Westland Formatie van Doppert et al. (1975).

De Formatie van Naaldwijk wordt onderverdeeld in een aantal laagpaketten en lagen met nieuwe namen (zie: Formatie van Naaldwijk):
- Laagpakket van Wormer
    - Laag van Velsen
    - Laag van Bergen
- Laagpakket van Walcheren
    - Laag van IJe
    - IJsselmeer Laag
    - Zuiderzee Laag
    - Almere Laag
- Laagpakket van Zandvoort
- Laagpakket van Schoorl

De mariene zand- en kleilagen die vroeger als Afzettingen van Calais en Duinkerke werden betiteld, vallen nu onder het Laagpakket van Wormer, zoals blijkt uit de beschrijving van het Laagpakket van Wormer.

De veenlaagjes in de bovenstaande dwarsdoorsneden behoren tot het zgn. Hollandveen Laagpakket. Dat laagpakket is een onderdeel van de Formatie van Nieuwkoop.

Voor de overwegingen om het stelsel van benamingen te verlaten zie:
Weerts, H.; Cleveringa, P.; Westerhoff, W.; Vos, P. (2006): Nooit meer: afzettingen van Duinkerke en Calais, Archeobrief (Methoden en Technieken), 28-34. Stichting voor de Nederlandse Archeologie (SNA).

Ga voor gedetailleerde informatie over de geologische geschiedenis van West-Friesland naar: Het ontstaan van West-Friesland

***********************************************************************************************

De fysisch-geograaf/archeoloog Wilko van Zijverden (2017) meent een discrepantie te zien tussen enerzijds het beeld van de prehistorische bewoning van West-Friesland zoals dit naar voren is gekomen uit talrijke opgravingen van Laat-Neolithische en Bronstijdnederzettingen de laatste jaren, en anderzijds het gangbare beeld van de natuurlijke gesteldheid van het landschap van West-Friesland in de prehistorie zoals dit is afgeleid uit de bodemgesteldheid. Dit brengt Van Zijverden tot de volgende twee stellingen:
1. Er heeft geen reliëfinversie plaatsgevonden in West-Friesland.
2. Er is geen sprake geweest van een aaneengesloten veenbedekking van West-Friesland.
Het proefschrift van Van Zijverden kan worden gedownload van de volgende site: After the deluge.
Referentie:
Zijverden, W.K. van, 2017. After the deluge, a palaeogeographical reconstruction of bronze age West-Frisia (2000-800 BC). Proefschrift Leiden University. Sidestone Press, Leiden, 185 pp.