Frans J.P.M. Kwaad
Naar: Het
ontstaan van West-Friesland
Bodemkaart van
West-Friesland en aangrenzende delen van Noord-Holland (Uit: Pons,
L.J., 1974. De Bodem van Noordholland. Stichting voor Bodemkartering,
Wageningen, 193 pp. + losse kaart).
Eenvoudige legenda:
- donker- en lichtgeel = zand
- groen en blauw = zeeklei
- rose en paars = veen
Het gehele hier getoonde
gebied was rond het jaar 1000 na Chr. bedekt met een enkele meters
dikke veenlaag, met uitzondering van de duinen langs de Noordzee ( de
donkergele strook). Door de ontginning vanaf het jaar 1000 is veel van
het veen verdwenen. Een flinke rest van het veen, wel veel dunner dan
de oorspronkelijke veenlaag, is nog aanwezig in het veenweidgebied van
Midden-Noordholland, o.a. rondom de Beemster. Ook West-Friesland was in
het jaar 1000 bedekt met veen. Daar is vrijwel niets van overgebleven.
Alleen onder oude gebouwen en dijken wordt nog wel eens veen
aangetroffen in West-Friesland. Fraaie voorbeelden daarvan waren te
zien bij enkele doorgravingen van de Westfriese Zeedijk
tussen Enkhuizen en Hoorn in 2010. Zie de onderstaande foto's van de
doorgraving van de dijk nabij Venhuizen.
Doorgraving van de
Westfriese Zeedijk nabij Venhuizen in 2010 (Foto F. Kwaad). De doorgraving was mogelijk in het
kader van de versterking van het gedeelte van de Markermeerdijk tussen
Hoorn en Enkhuizen.
Bruin gekleurd veenlaagje
onder de Westfriese Zeedijk tussen Hoorn en Enkhuizen nabij Venhuizen.
Dit veenlaagje is een restant van het metersdikke veenpakket dat heel
West-Friesland bedekte aan het begin van de ontginning rond het jaar
1000 na Chr. Het is niet bekend, hoe dik het veen precies is geweest,
maar wel zo dik dat oppervlak ervan ruim boven zeeniveau lag. Het is
evenmin bekend, wanneer het laatste veen is verdwenen van de Westfriese
akkers. Vermoedelijk was dat in de 15e eeuw (Foto F. Kwaad).
Vereenvoudigde bodemkaart van West-Friesland, waarop het verloop van de met zand opgevulde hoofdinbraakgeulen van de Westfriese Afzettingen II uit ca. 1200 vóór Chr. goed te zien is (legendaeenheid 2 op de kaart). Kaart uit T. Edelman, 1958.
Hoogtekaart van midden en oostelijk
West-Friesland,
waarop het verloop van de met zand opgevulde kreekruggen goed is te
zien
(Bron).
Deel van een noord-zuid verlopende
dwarsdoorsnede
tot een diepte van -24 m NAP door Noord-Holland vlg. Pons en Wiggers,
1959.
Volledige doorsnede hieronder.
Noord-zuid verlopende dwarsdoorsnede door
Noord-Holland van Wieringen tot Muiderberg tot een diepte van -24 m NAP
vlg. Pons en Wiggers, 1959.
Legenda van de
bovenstaande profielen.
De
benamingen Beemsterafzettingen,
Wieringermeerafzettingen, Westfriese Afzettingen
etc. worden thans niet meer gebruikt. Ze zijn in 1960 vervangen door
een ander
stelsel van namen: Calais
Afzettingen I t/m IV, Duinkerke Afzettingen 0
t/m III etc. (Lit.: B.
P. Hageman - De profieltype-legenda van de nieuwe geologische kaart
voor het zeeklei- en rivierkleigebied. Tijdschrift KNAG, 1963, pp.
217-229). Voor West-Friesland is ook
de naam Hauwert Complex (Laag A,
B, C, D) gebruikt.
Deze benamingen zijn in 2000 op hun beurt
weer vervangen door
andere namen (zie: Nomenclator
Ondiep van het DINO-loket). De Formatie
van Naaldwijk is in de plaats
gekomen van: de Afzettingen van Calais, de Afzettingen van Duinkerke,
de
Strandafzettingen, de Jonge Duin Afzettingen en de Oude Duin
Afzettingen
uit de Westland Formatie van Doppert et al. (1975).
De Formatie van Naaldwijk
wordt onderverdeeld in een aantal laagpaketten en lagen met nieuwe
namen (zie: Formatie
van Naaldwijk):
- Laagpakket van Wormer
- Laag van Velsen
- Laag van Bergen
- Laagpakket van Walcheren
- Laag van IJe
- IJsselmeer Laag
- Zuiderzee Laag
- Almere Laag
- Laagpakket van Zandvoort
- Laagpakket van Schoorl
De mariene zand- en kleilagen die vroeger
als Afzettingen van Calais en Duinkerke werden betiteld, vallen nu
onder
het Laagpakket van Wormer,
zoals blijkt uit de beschrijving van het Laagpakket
van Wormer.
De veenlaagjes in de bovenstaande
dwarsdoorsneden behoren tot het zgn. Hollandveen
Laagpakket. Dat laagpakket is een onderdeel van de Formatie van
Nieuwkoop.
Voor de overwegingen om
het stelsel van benamingen te verlaten zie:
Weerts, H.;
Cleveringa, P.; Westerhoff, W.; Vos, P. (2006): Nooit
meer:
afzettingen
van
Duinkerke
en Calais,
Archeobrief
(Methoden en Technieken), 28-34. Stichting voor de
Nederlandse Archeologie (SNA).
Ga voor gedetailleerde
informatie over de geologische geschiedenis van West-Friesland naar: Het
ontstaan
van
West-Friesland
***********************************************************************************************
De
fysisch-geograaf/archeoloog Wilko van Zijverden (2017) meent een
discrepantie te zien tussen enerzijds het beeld van de prehistorische
bewoning van West-Friesland zoals dit naar voren is gekomen uit
talrijke opgravingen van Laat-Neolithische en Bronstijdnederzettingen
de laatste jaren, en anderzijds het gangbare beeld van de natuurlijke
gesteldheid van het landschap van West-Friesland in de prehistorie
zoals dit is afgeleid uit de bodemgesteldheid. Dit brengt Van Zijverden
tot de volgende twee stellingen:
1. Er heeft geen
reliëfinversie plaatsgevonden in West-Friesland.
2. Er is geen sprake geweest
van een aaneengesloten veenbedekking van West-Friesland.
Het proefschrift van Van
Zijverden kan worden gedownload van de volgende site: After the
deluge.
Referentie:
Zijverden,
W.K. van, 2017. After the deluge, a palaeogeographical reconstruction
of bronze age West-Frisia (2000-800 BC). Proefschrift Leiden
University. Sidestone Press, Leiden, 185 pp.